کتاب،فرهنگ مکتوب

نگاهی گذرا بر ناهنجاری های حوزه کتاب

فرهنگ عمومي كشور از جمله حوزه‌هايي است كه داراي اهميت فوق‌العاده زيادي است .فوق‌العاده  از این جهت است كه مي‌تواند در جريان فرهنگ عمومي كشور براي دستيابي به اهداف متعالي نظام جمهوري اسلامي در تبيت پيام انقلاب اسلامي موثر باشد. صدا و سيما ، وزارت ارشاد ، سينما ، مطبوعات ، حوزه نشر و ... از جمله نهادهايي هستند كه مي‌تواند بر فرهنگ عمومي اثر مثبت يا منفي بگذارند . يكي از مواردي كه مي‌تواند تاثيرات سوء و نامطلوبي را در فرهنگ عمومي بر جاي گذارد عرضه كتب غيرمجاز و غيرقانوني است . اين كتب اغلب در حاشيه خيابان انقلاب مشاهده مي‌شود و در مقابل مراكز رسمي فروش كتاب دائر مي‌شوند و مشتري‌هاي خود را نيز عمدتاً از ميان جوانان جستجو مي‌كنند . آثاري كه در اين بساط عرضه مي‌شوند عمدتاً كتب ممنوعه و غيرمجازي كه يا توقيف شده و يا از خارج از كشور وارد چرخه غيرقانوني نشر مي‌شود . گزارش ذيل درصدد بررسي آثار نامطلوب اين پديده بر فرهنگ عمومي جامعه است .

تاثیر نامطلوب در مسائل اجتماعی

پديده عرضه كتب غيرمجاز و غيرقانوني كه نمي‌توانند مراحل قانوني جهت انتشار را دريافت كنند از جمله آثاري هستند كه توسط باندهاي عرضه اين‌گونه آثار روانه پياده‌روهاي انقلاب مي‌شوند . در سال‌هاي اخر و به جهت قانونمند‌تر شدن امر مميزي كتاب ، آثار بيشتري در اين‌گونه بساط‌ها يافت مي‌شوند .

برخي از آثاري كه مجوز نشر نگرفته روانه خارج مي‌شوند تا توسط ناشراني كه عمدتاً در تضاد با انقلاب اسلامي فعالیت دارن د منتشر شود و برخي نيز سر از بساط كتابفروشي‌هاي خياباني درمي‌آورند . علاوه بر اين‌ها عرضه آثار غيرمجاز و قديمي كه پيش از انقلاب منتشر شده‌اند نيز از آثار هميشگي اين نوع كتابفروشي‌هاي سيار است . آثار « صادق هدايت » ، « محمدعلي جمالزاده » (كتاب  صحرای محشر) ، كتب « فروغ فرخزاد » ، كتب فرق عرفاني چون « اكنكار » ، « اوشو » و « كارلوس كاستاندا » و نيز عرضه كتب جنسي و ... را ارائه مي‌كنند غالب اصلي اين نوع بساط‌ها است .

بايد توجه داشت كه عرضه اين نوع كتب مي‌تواند علاوه بر اختلال در چرخه نشر كتاب ، تاثيرات نامطلوب اجتماعي را به همراه داشته باشد چرا كه اين‌گونه آثار عمدتاً مغايرت‌هاي بسياري با فضاي فرهنگي و فكري نظام اسلامي دارد .

يك كارشناس مسائل اجتماعي كه در حوزه فرهنگي فعاليت دارد در اين‌باره مي‌گويد :

« كساني كه وارد فضاي فرهنگي و انديشه جامعه مي‌شوند ذهنشان مثل يك تخته وايت‌برد است . وقتي كه شما يك مطلب غيرمستدل،تحريف‌شده يا التقاطي در ذهنش حك مي‌كني اولاً وايت‌برد از سفيدي درمي‌آيد ثانياً هزينه و توان مجددي براي اصلاح مطالب اشتباه مي‌خواهد و ثالثاً فرد چون تعلق و تعهد خاطر به داشته‌هاي قبلي خود دارد در مقابل پذيرش مطالب منطقي و صحيح مقاومت مي‌كند . در نهايت باعث اتلاف انرژي و توان و از دست رفتن زمان يك نيروي مستعد كه مي‌توانست از اول شروع به كارش مفيد واقع بشود . »

مخالفت و مغایرت با مبانی انقلاب اسلامی

اما اين موضوع وقتي مهم مي‌شود كه متوجه مي‌شويم اينگونه آثار عمدتاً با مباني فرهنگي نظام جمهوري اسلامي مخالفت و مغايرت دارد . هنگامي كه موضوع گزارش را با  كارشناس شوراي عالي انقلاب فرهنگي در ميان مي‌گذاريم ، وي چنين پاسخ مي‌دهد :

« براي اينكه بخواهيم درباره تاثير عرضه آثار غيرمجاز بر فرهنگ عمومي بحث كنيم ابتدا بايد به اهميت اين موضوع پي ببريم و نسبت اين مساله با اهداف انقلاب اسلامي ، اهميت فرهنگ در انقلاب اسلامي و جايگاه فرهنگ عمومي در جريان تحول و تكامل انقلاب اسلامي بپردازيم . در سال‌هاي اخير بخصوص از سال 72 كه رهبر انقلاب وجدان كاري و انضباط اجتماعي و ... در پيام‌هاي نوروزي به كار بردند كارشناسان فرهنگي به حوزه فرهنگ عمومي توجه بيشتري پيدا كردند و از اين منظر قاعدتاً بررسي شاخصه‌هاي فرهنگ عمومي كه يكي از مهم‌ترين آثار حوزه نشر مي‌باشد . »

از منظر ديگر نيز مي‌توان به اين موضوع توجه داشت . اينكه ما بايد وضعيت حال حاضر خودمان را با آنچه از قبل در ذهن داشتيم بسنجيم و ببنيم آيا آنچه كاشته‌ايم را درو كرده‌ايم و يا حوزه فرهنگ را اساساً به صورت كيه خودرويي رها كرده‌ايم تا هرچه در آن روئيد برداشت كنيم .

عدم سعه صدر و تدبیر مسئولین عاملی  مهم  در این حوزه است

« م. نوري » كارشناس حوزه كتاب و از فعالان رسانه‌اي در اين عرصه معتقد است كه علت به وجود آمدن چنين موضوعي در حوزه كتاب (عرضه آثار غيرمجاز به صورت زيرزميني) توجه نداشتن كافي مسئولين به انديشه‌هاي تئوري‌پردازان اين انقلاب نظير حضرت امام (ره) ، شهيد مطهري و شهيد بهشتي است . وي در اين‌باره مي‌گويد :

« در حوزه كتاب نسبت به ساير حوزه‌هايي در جمهوري اسلاميكه قانون‌گذاري  شده ، در حوزه كتاب آنچه امثال امام (ره) و شهيد بهشتي و مطهري در نظر داشتند با آنچه در زمان حال میبینیم فرق مي‌كند . در انقلاب اسلامي قرار بود به جايي برسيم که از لحاظ پشتوانه تئوريك حرف حق را بيان كنيم ، بنابراين ما در مواجهه با افكار و ادعاها و هر موضوع انحرافي كه توسط دشمنان بيان مي‌شد حرف حق خود را آنقدر قوي مي‌ديدم كه میدانستیم غلبه بر آن‌ها صورت مي‌پذيرد . نظير داير كردن كرسي ماترياليسم توسط شهيد مطهري در دانشگاه الهيات . »

عضو تحريريه سايت « كتاب‌نيوز » در ادامه توضيح چنين پديده‌اي ، عدم صعه‌صدر مسئولين را نيز در اين امر دخيل مي‌داند :

« اگر تمام رسانه‌هاي موجود را ليست كنيم ، كتاب روشنفكرانه‌ترين و فاخرانه‌ترين شكل ارسال اين پيام‌هاست . در حوزة كتاب اين تئوري كه همه حرف‌ها زده بشود ، ديده مي‌شود . كتاب به لحاظ اينكه مخاطبين خاص دارد بايد با سعه‌صدر بيشتري با آن برخورد شود . اگر يك فيلسوف بخواهد در حوزه دين وارد چالش شود بهترين راه آن در حوزه كتاب و كتابت است . دليل افزايش اين نوع آثار عدم سعه‌صدر مسئولين و سياستگذاري نادرست مسئولين امر است . براي ايجاد چرخه توليد فكر و توليد علم ، بيان‌‌هاي جسورانه ، تئوري‌هاي خلاف عادت در حوزه دين (ارتداد) وابستگي فرهنگي در حوزه فرهنگ و رفرميسم در حوزه سياسي در كتاب تحمل كنيم تا باعث باروري اين حوزه شويم . »

مهدي نوري يكي از عللي را كه مي‌توان تا حدودي در برطرف كردن اين موارد موثر باشد تدويننقشه مهندسي فرهنگي كشور مي‌داند كه بايد با توجه به اهداف فرهنگي ديني نظام جمهوري اسلامي ، سند چشم‌انداز بيست‌ساله ، راهبردهاي مقام معظم رهبري تدوين شود و سال به سال مورد بازنگري قرار بگيرد و بر اجراي آن نظارت دقيق صورت پذيرد .

خلا قانونی برای برخورد با این پدیده

نكته قابل تامل در برخورد با اين پديده ، عدم وجود قانوني مصوب و مشخص است كه دست نهادهاي مربوطه را به اصطلاح در پوست گردو گذاشته است . چرا كه كسي نمي‌داند براي برخورد با يك كتابفروش در حاشيه خيابان باید به چه قانوني استناد كند .

مثال اين قضيه برخورد با فردي است كه چند انبار غيرقانوني كتاب در حوالي خيابان انقلاب دارد و چند بار نيز توسط نيروي انتظامي دستگير شد ولی هر بار توانسته با استفاده از يك وكيل مبرز ، خود را از چنگال قانون برهاند در حالي كه موزع بسياري از كتب غیرمجاز و غيرقانوني در سال‌هاي اخير بوده‌است .

يكي از كتابفروشي‌هاي كه در حاشيه خيابان انقلاب و روبروي دانشگاه تهران بساط خود را پهن كرده جواني ميانسال است كه بر اثر ايستادن مداوم در آفتاب نيز سيه‌چره شده . وي كه از اقشار ضعيف جامعه است دليل خود را براي اين كار نبود شغل مناسب و بيكاري مداوم مي‌داند . « ج. ش » كه كارت ويزيت خود را نيز به عابران مي‌دهد تا كتب ناياب را برايشان تهيه كند از جمله افرادي است كه در صورت مهيا شدن شغلي كه بتواند حداقل نيازهاي وي را تامين كند از اين شغل دست خواهد كشيد .

توجه به نکات امنیتی

اما پيامدهاي عرضه كتب زيرزميني تنها به موضوعات نامبرده ختم نمي‌شود . اين موضوع مي‌تواند از ديدگاه امنيتي نيز مورد مداقه قرار گيرد . عرضه وسيع آثار نويسندگان ضدانقلاب چون « شجاع‌الدين شفا » و   « عليرضا نوري‌زاد  » كه قلم كثيف‌شان بر عليه نظام مي‌چرخد در بساط اين كتابفروشي‌ها به وفور يافت مي‌شود . علاوه بر عرضه آثاري كه نهايتاً مي‌تواند شعله اختلافات قومي را بالا بكشد . يكي از كارشناس  امنيتي كه نمي‌خواست نامش فاش شود در اين‌باره گفت :

« مهم‌ترين بحث در بعد امنيتي ، براندازي نرم است . يكي بحث قوميت‌ها و اختلاف‌افكني در ميان اقدام ايراني وترویج جریان هایی نظير پان تركيسم و پان عربيسم . دوم بحث تخريب حكومت حاكم و تقويت جريان‌هاي ضدانقلاب توسط عوامل داخلي 3. سلب اعتماد از جامعه نسبت به مسئولين بلندپايه و تضعيف ارزش هاي جاري از سوي اين گروه‌ها 5. ترويج فرهنگ غربي و بي‌هويت كردن جوان‌ها از طریق گروه‌هاي شيطان‌پرست و موسيقي غربي . »

نهايتاً اينكه براي برخورد با چنين پديده‌اي كه برخي از تاثيرات آن در گزارش بالا مورد توجه قرار گرفت منتها بر عههده يك نهاد نظير ارشاد نيست ، همه عناصر قانوني چون نيروي انتظامي ، قوه قضائيه ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، اتحاديه ناشران و كتابفروشان و مطبوعات بايد براي جمع كردن اين‌گونه بساط‌ها همت خود را مصروف سازند تا فكر و ذهن جوان ايراني به سمت و سوي انحراف كشيده نشود .